Ấn phẩm “Tìm về dân tộc” của tác giả Lý Chánh Trung do nhà xuất bản Lửa Thiêng ấn hành lần thứ hai năm 1972. Ấn bản đang được lưu giữ ở quán sách Mùa Thu có tình trạng rất tốt, sách nguyên bìa gáy, dày 101 trang, ruột sách đẹp, lõi sách chắc chắn. Đây là ấn bản đặc biệt, in số lượng giới hạn trên chất liệu giấy trắng, dày.
Nếu suy nghĩ về hai chữ “dân tộc” bạn sẽ liên tưởng đến hình ảnh nào đầu tiên? Hãy thử suy nghĩ, tìm xem hai chữ đáng mến này có hàm chứa một thực tại nào không và thực tại đó là gì? Lẽ dĩ nhiên, dân tộc Việt Nam sẽ là cái chân trời của câu chuyện…
Thử bắt đầu với hình ảnh những ngày Tết. Năm nào cũng vậy, kể từ những ngày cuối tháng Chạp Âm lịch cho đến bữa mùng một tháng Giêng, trên khắp các nẻo đường đất nước ta, người dân lũ lượt bồng bế dắt díu nhau về quê ăn Tết. Năm nào họ cũng về quê như thác lũ, không ai bắt buộc họ cả. Nhưng Tết mà không về quê thì không phải là ăn Tết thật sự.
Tác giả lý giải, một năm chỉ có ba ngày Tết để trở về với họ hàng thôn xóm, mồ mả ông bà, bàn thờ tổ tiên, nghĩa là trở về nguồn cội. Không về quê thì ăn Tết làm sao?
Cảnh dân ta về quê ăn Tết làm tác giả nhớ lại một loài cá mà ông đã có dịp xem trong một bộ phim của Disney, cứ đến mùa sanh nở là phải từ biển cả, vượt thác băng ngàn để trở về nguồn trên núi cao. Khác một điều là không có một bản năng nào, một định luật nào bắt buộc người Việt ta làm vậy. Có lẽ, họ về quê, vì trên cương vị một người Việt Nam, cái Tết chỉ có ý nghĩa khi nó là một sự trở về nguồn cội để hiệp nhứt với tiền nhân, với gia đình, dân tộc, và tìm lại sức sống trong sự hiệp nhứt đó. Khi đó, ăn Tết là trở về lòng dân tộc.
Từ ví dụ này, ta có đến với một nhận định rằng: dân tộc là một thực tại cụ thể mà ta có thể kinh nghiệm một cách trực tiếp, chứ không phải là một ý niệm trừu tượng mà tôi đã rút ra từ sự quan sát một tập thể nào đó.
Dân tộc đã có từ trước khi ta sinh ra và sẽ còn tiếp tục tồn tại sau khi ta chết đi. Ta sinh ra giữa lòng dân tộc và khi bắt đầu ý thức về mình thì ta cũng ý thức về bản thân như một phần tử của dân tộc, dính liền với dân tộc như lá với cành. Khi ta tìm cho ta một vị trí, một thể thức hiện hữu như một con người trong vũ trụ, thì con người đó chỉ có thể là con người Việt Nam, đang sống trên đất nước Việt Nam.
Chúng ta sống giữa dân tộc và dân tộc sống nơi ta.